Aby efektywnie wspierać dziecko w rozwoju samodzielności niezbędna jest ocena tego, co jest ono w stanie zrobić samo, a co przy pomocy osoby posiadającej większą wiedzę. Inaczej mówiąc, opiekun powinien być uważny zarówno na osiągnięcia dziecka, jak i na jego potencjał i z wyczuciem formułować kolejne zadania tak, by nie wykraczały dalej niż jeden krok ponad to, co dziecko potrafi zrobić i zrozumieć. Inaczej mówiąc, aby skutecznie zmotywować dziecko do pracy należy wykorzystywać posiadaną przez nie wiedzę (Wygotsky, za: Vasta, 1995). Do opisania roli dorosłego w nauce i rozwoju samodzielności dziecka w psychologii używa się pojęcia rusztowania. Dorosły buduje pomocne dziecku rusztowanie wtedy, gdy wykorzystując różne zachowania, czy strategie, w zależności od wieku i zdolności dziecka, zachęca je do maksymalnego wykorzystania posiadanych przez nie zdolności i możliwości w celu jak najlepszego samodzielnego rozwiązania nowego zadania, czy poradzenia sobie z problemem. Do zachowań opiekuna zaliczamy: utrzymanie zainteresowania dziecka wykonywaną czynnością, oraz uproszczenie zadania do odpowiedniego dla niego poziomu. Obydwie czynności wymagają od osoby dorosłej dużej wrażliwości na możliwości, zdolności i sposób pracy dziecka. Inaczej mówiąc, mimo, że dziecko ma do czynienia z rzeczami początkowo przekraczającymi jego możliwości, zachowania opiekuna sprawiają, że dziecko aktywnie pracuje nad rozwiązaniem problemu i ma możliwość pomyślnego wykonania zadania. Oznacza to, że samodzielność dziecka rozwija się, kiedy opiekun buduje swoisty pomost między aktualnymi możliwościami dziecka, a wymaganiami zadania. W ten sposób dziecko przekonuje się o tym, że jest w stanie poradzić sobie z trudnym problemem przy dyskretnym wsparciu osoby dorosłej.
Zachowania dorosłego, które wspierają dziecko w znalezieniu rozwiązania problemu to:- kierowanie uwagi na przedmioty,
- ustawienie kolejności działań (najpierw zrobimy to, a potem to),
- dzielenie zadania na mniejsze elementy (zrobimy płotek, potem domek)
- zwracanie uwagi na ważne cechy problemu,
- pokazywanie, demonstrowanie
- przypominanie kolejnych działań, (teraz musimy znaleźć okno)
- kontrola emocji (już prawie kończysz, tyle już zrobiłeś),
- ocenianie powodzenia/ porażki (brawo jak ładnie to zrobiłeś),
- podtrzymywanie kierunku na cel (jeszcze tylko to i koniec).
Od wspomnianej uważności na dziecko zależy to, w jaki sposób opiekun będzie pomagał dziecku, czy będzie potrafił wyczuć, kiedy powinien zwiększyć zakres udzielanego wsparcia, a kiedy się wycofać. Efektem takich działań dorosłego powinno być przekonanie dziecka, że zrobiło coś samo, że jest samodzielne i niezależne, przy jednoczesnym przekonaniu, że w razie potrzeby zawsze może zwrócić się o pomoc. Poczucie tego, że jest się w stanie samemu coś zrobić, oraz duma z efektów pracy jest bardzo ważnym elementem rozwoju dziecka, kształtuje poczucie sprawstwa, myślenie przyczynowo – skutkowe, wpływa na poczucie własnej wartości, a także motywację do pracy (co jest nie do przecenienia w wieku szkolnym). Dzięki pomocy dorosłego dziecko może z radością i ufnością samodzielnie poznawać świat i radzić sobie z przeciwnościami (Schaffer, 2005).
Można postawić sobie pytanie o to, co daje taka współpraca z dzieckiem, czy może zgodnie z panującymi przekonaniami, bardziej wartościowe byłoby to, żeby dziecko uczyło się na własnych błędach. Badania pokazują, że wykonywanie zadania wspólnie z dzieckiem poprawia jakość jego pracy, dzieci czynią większe postępy, rozwiązują lepiej stawiane przed nimi problemy, a poprawa ta przenosi się również na samodzielnie wykonywane zadania w przyszłości (Schaffer, 2005).Dziecięca ciekawość świata, psychiczny głód poznawania tego, co się wokół dzieje wiążą się koniecznością zapewnienia dziecku bezpieczeństwa. W wychowaniu dziecka zawsze najtrudniejsze jest znalezienie granic pomiędzy swobodą a ustaleniem tego, co dozwolone. Aby dziecko rozwinęło samodzielność, nie bało się świata i potrafiło dobrze radzić sobie z konsekwencjami własnych działań należy postawić mu wyraźne, jasno określone i przestrzegane granice, wprowadzić konsekwentne zasady i normy. Mając na uwadze to, że w ich obrębie dziecko powinno mieć dużo wolności dla własnych wyborów i działań, dla przejawiania swoich pragnień i fantazji (Obuchowska, 1995).
Kolejną sprawą z jaką wiąże się samodzielność jest nauczenie dziecka odpowiedzialności za własne postępowanie. Można to zrobić próbując wraz dzieckiem przewidzieć różne konsekwencje określonych aktywności, można to zrobić w rozmowie z dzieckiem na temat „co by było gdyby”, „a co będzie, gdy”. Warto również omawiać z dzieckiem jego zachowania podpowiadając mu „jest tak, ponieważ przedtem…”. Wspieramy rozwój samodzielności dziecka także przez to, że dostrzegamy włożony przez nie wysiłek w jakąś pracę, chwaląc je „bardzo mi się podoba jak rozwiązałeś to zadanie”, „pięknie zagniotłeś ciasto” itp. Dziecko, które wie, że może na wpływać na rozwiązanie problemu i widzi owoce swojego wysiłku rozwija poczucie własnej wartości. Zdaniem Obuchowskiej przekonanie o własnej wartości powoduje, że dziecko jest zazwyczaj aktywne, pogodne, lubiane przez rówieśników i chętnie się uczy. (Obuchowska, 1996).- pozwól dziecku dokonać wyboru,
- okaż szacunek dla dziecięcych zmagań,
- nie zadawaj zbyt wielu pytań, obserwuj i nazywaj,
- nie spiesz się z dawaniem odpowiedzi, zapytaj dziecko co o tym myśli,
- zachęć dziecko do korzystania z cudzych doświadczeń,
- nie odbieraj nadziei, wspieraj w sytuacji porażek i ucz aktywnego ich pokonywania. Przekonuj, że mimo wszystko jesteś dumny z jego pracy i wysiłku. (Faber i Malich, 2002).
- Uczenie dziecka samodzielności i niezależności nie jest prostym zadaniem, wymaga dużej cierpliwości, zawsze jednak warto pamiętać o tym, że pracując z przedszkolakiem łatwiej nam będzie poradzić sobie z uczniem, którego dążenie do autonomii będzie w dużej mierze zależało od doświadczeń z dzieciństwa.